شهادت امام حسین (ع) و خانواده و یاران باوفای آن حضرت یکی از وقایع تراژدیک در طول تاریخ می باشد.  جلوه ای با شکوه از پایبندی بر سر اصول و اخلاقیات و احیای سنت اصیل اسلامی هست که درس هایی عمیق، نغز و پرمعنا از پاکبازی، آزادگی، مسئولیت پذیری، عشق و تعلق خاطر و انسانیت را به جهان و جهانیان عرضه کرد. شکل و محتوای قیام امام حسین (ع) با وجود برپایی عزاداری ­ها، تکیه­ ها و شورها و احساسات در ماه محرم و صفر در اقصی نقاط جهان، هنوز هم نیازمند تبیین و تفسیر و روشنگری فراوان است. در این مجال به صورت مختصر به برخی از درس های قیام امام حسین(ع) پرداخته می شود.

۱٫حساسیت به مساله امر به معروف و نهی از منکر: همان گونه که بارها خوانده و شنیده ایم، یکی از اصلی ترین هدف های قیام امام حسین(ع) اصلاح امت پیامبر اکرم (ص) و احیای امر به معروف و نهی از منکر در سیره پیامبر اسلام و امام علی (ع) می باشد. به یک معنا، قیام امام حسین (ع)  در جهت مبرا کردن جامعه اسلامی از آلودگی­ها و فسادهایی بود که حکومت ظالمانه یزید بر جامعه و مسلمانان تحمیل می کرد. در رابطه با این هدف می توان چنین استنباط کرد که امام حسین (ع) در قبال جامعه و مسلمانان، خود را مسئول می دانست و به نظر می رسد «مسئولیت پذیری» درس بزرگی بود که امام (ع) با قیام خود به انسان­های آزاده در طول تاریخ داد. به طوری که به گواهی تاریخ می توان مصادیق زیادی را در دنیا و بین ملل گوناگون یافت که الهام بخش آنها قیام امام حسین(ع) می باشد. گاندی رهبر استقلال هندوستان بر این باور بود که استقلال و رهایی هندوستان از سلطه انگلستان متاثر از نهضت عاشورا و پیام های قیام امام حسین(ع) بوده است.

۲٫آزادگی: یکی دیگر از پیام های عاشورا و قیام امام حسین (ع) که به مقوله مسئولیت پذیری هم ربط وثیق دارد، درس آزادگی است. این مقوله را می توان در کل مسیر زندگی امام حسین (ع) حتی در دوران نوجوانی و جوانی ایشان هم می توان مشاهده کرد. در جریان روز عاشورا و زمانی که عرصه بر امام (ع) تنگ تر می شود چنین می فرمایند« اِن لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعادَ کونوا احراراً فی دنیا کم» یعنی اگر دین ندارید و از روز قیامت هم هراسی ندارید لااقل در دنیای خودتان آزاده باشید. توجه به این موضوع نشان می دهد که امام (ع) در عرصه جهاد و در بین جنگ نابرابر هم درس هایی از اخلاق و غیرت مسلمانی و آزادگی را بیان می دارند. تامل در این بیان گهربار نشان دهنده اهمیت آزادگی در اصول اخلاقیات می باشد. یکی دیگر از نمودهای آزادگی در منش رفتاری امام (ع) این بوده است که نزدیک ترین یاران خود را هم به همراهی با خود در این قیام مجبور نمی سازد.

۳٫کنشگری در عرصه دین و سیاست: حرکت و قیام امام حسین (ع) بنا به روایت­ها و قرائت­های مختلف از این قیام دارای جلوه ای از خرد و منطق و پایبندی به اصول و اخلاقیات هست. در این قیام لایه هایی از کنشگری در عرصه سیاست توام با ابعاد اعتقادی و دینی مشاهده می شود. کنشگری یعنی تاثیرگذاری مقتدرانه و به هنگام در عرصه های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی . در جریان قیام، امام حسین (ع) می فرمایند« إنّی لَا أرَی المَوتَ إلاّ سَعادَةً وَ لَا الحَیاةَ مَعَ الظّالِمینَ إلاّبَرَماً» من در چنین محیط ذلت باری، مرگ را جز سعادت و زندگی با این ستمگران را جز رنج و محنت نمی دانم. اینجاست که مشاهده می شود قیام آن حضرت در سال ۶۱ هـ .ق به هنگام، متناسب و تاثیرگذار بوده و به مثابه خونی تازه در رگ­های جامعه و ملل عمل کرده است. در این رابطه مقام معظم رهبری در فرمایشات خود در سال ۱۳۸۴ چنین می فرمایند« حرکت امام حسین (ع) منطق مستحکم داشت. خلاصه این منطق هم این است که وقتی شرایط متناسب بود، وظیفه مسلمان اقدام است».

۴٫تمدن سازی: تمدن اسلامی با بعثت پیامبر اعظم (ص) و هجرت ایشان از مکه به مدینه شکل گرفت. تمدن اسلامی بیانگر جنبه های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است که ابعاد وجودی فرد و جامعه را پوشش می دهد. باید دقت داشت که مبانی تمدن اسلامی، آموزه های قرآن کریم، احادیث و روایات انبیاء و امامان معصوم (ع) و سیره عملی و رفتاری آنها می باشد. قیام امام حسین (ع) و یاران وی و سیره عملی ایشان در مسیر این قیام و روشنگری های امام سجاد (ع) و حضرت زینب(س) بعد از روز عاشورا، شاخصه های اصلی تمدن­سازی و تداوم آن را به حد غایت نشان می دهد. در این قیام شاخص هایی همچون تعهد به اصول اخلاقی، حرکت در مسیر عدالت، تساهل و مدارا و پایبندی به عقل و خرد و منطق جریان دارد و محصول نهایی چنین قیامی با این ویژگی­ها، روح بخش تمدن نوین اسلامی است.