سابقه تاریخی

سیاح غرب به نام ابن‌حوقل در سال ۳۶۷ هجری از منطقه کلیبر دیدن کرده و می‌نویسد: سیاه‌کویه (قره داغ) کوهی بس بزرگ است و مردم آنجا به سیصد زبان تکلم دارند. در سراسر آن باغ‌ها و گل‌ها و آبراهه‌ها و نیز فلاحان دیده می‌شوند، سرزمین پر برکت و حاصلخیز است چنان‌که میوه‌های آن هدر رود و خوردن آن رایگان است. در این ناحیه همیشه ابر است و آفتاب کمتر می‌تابد.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان کلیبر با وسعت ۲۰۷۲ كیلومتر مربع (۴٫۵ درصد مساحت استان) در ۱۶۵ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان خداآفرین، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان ورزقان و از سمت جنوب با شهرستان اهر هم‌مرز است.

تقسیمات کشوری

طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان کلیبر دارای دو بخش به نام‌های مرکزی (شامل دهستان‌های ییلاق، میشه‌پاره، پیغان‌چایی و مولان) و آبش‌احمد (شامل دهستان‌های آبش‌احمد، قشلاق و سیدان)، دو نقطه شهری به نام‌های کلیبر و آبش‌احمد و ۲۴۴ آبادی می‌باشد.

جمعیت

براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال ۱۳۹۰، جمعیت شهرستان کلیبر در حدود ۴۸۸۳۷ نفر (۱٫۳ درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان ۹۸۸۷ نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان ۱۲۲۰۵ نفر و جمعیت روستایی آن ۳۶۶۳۲ نفر و تعداد خانوار آن ۱۲۷۸۰ خانوار است.

اقلیم و آب و هوا

شهرستان کلیبر از نظر آب و هوا چهار فصل، داراي تابستان‌هاي معتدل، كوه‌هاي جنگلي پوشيده از درخت و زمستان‌هاي پربرف است. از لحاظ پستي و بلندي اين شهرستان منطقه‌اي كوهستاني بوده و رشته كوه اصلي آن با نام قره‌داغ داراي قلل متعدد با ارتفاعات متفاوت است. بيشتر قلل اين رشته كوه در دو شهر اهر و كليبر واقع شده و از جمله قلل گشت‌سر (۲۹۴۰ متر)، قاضي بلاغ (۲۷۰۰ متر)، شيور (۲۶۵۲ متر)، سارپارق (۲۸۶۰ متر) و زينقالو (۲۹۰۰ متر) در این منطقه استقرار يافته‌اند.

وضعیت اقتصادی

با توجه به مراتع نسبتاً غنی با تنوع گیاهی بالا، جنگل‌های ارسباران با فلور غنی، پتانسیل مناسب جهت زنبورداری به دلیل مراتع و جنگل ها، تولید بیش از ۹۵ درصد پنبه، بیش از ۸۰ درصد سماق و ۵۲ درصد زغال اخته استان، محوریت سرمایه‌گذاری این شهرستان را بر پایه كشاورزی، دامداری و توسعه بخش گردشگری استوار کرده است. توسعه صنایع تبدیلی به عنوان حمایت از بخش كشاورزی از اولویت‌های بعدی می‌باشد.

نقاط تاریخی و دیدنی

قلعه بابک یا قلعه بذ (مهم‌ترین اثر به جا مانده از تمدن‌های گذشته بر بالای کوه‌های مهجور در ۵ کیلومتری جنوب غربی کلیبر)، قلعه پیغام (در ۱۰ کیلومتری جنوب کلیبر در نزدیکی روستای پیغام مربوط به دوران قبل از اسلام)، مسجد جامع کلیبر، قصر آيینه‌لو، تفرجگاه قلعه دره‌سی (در ۳ کیلومتری جنوب غرب کلیبر (اخیرا در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تله‌کابین و مجتمع تفریحی آغاز شده است)

جاذبه های اصلی کلیبر

مشهورترین و پربازدیدکننده ترین جاذبه های کلیبر شامل قلعه بابک، آینالو و مکیدی دره‌سی هستند.

قلعه بابک

حدود سه کیلومتر که به سمت جنوب غربی از شهر کلیبر خارج می شوید به دره ای فوق العاده زیبا می رسید. دره ای سرسبز پوشیده از درختان بی‌شمار و کوتاه که فاصله بین آنها به هیچ وجه دیده نمی شود. در میان این جنگل بی نهایت زیبا صدای انواع پرندگان به گوش می رسد که حس فوق العاده عالی به گردشگر می دهد. در این جنگل انواع کبک و پرندگان شکاری مانند شاهین زندگی می کنند.

به تازگی در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تله کابین و مجتمع تفریحی آغاز شده است. این مجموعه بسیار گسترده از بخش های متنوعی مانند مجموعه های تله کابین گردشگری، رستوران های سنتی و مدرن، اقامتی، مجموعه تفریحی و شهربازی، مجموعه ورزشی، دهکده تندرستی، شهرک سینمایی و رصدخانه، باغ گل، باغ وحش، باغ پرندگان، پارک طبیعت، خدمات عمومی و تجاری و فضاهای عمومی تشکیل شده است که در فازهای مجزا و زمان بندی های تعیین شده، اجرا خواهند شد.

کوهی که این دره در پای آن قرار دارد، قلعه ای در خود دارد که به قلعه بابک مشهور است. قدیم تر مردم برای رسیدن به قلعه که در نوک کوه واقع شده است، از مسیر بکر و جنگلی دره رهسپار می شدند و با هر سختی و مشکلاتی که بود پس از حدود ۲ تا ۳ ساعت به قلعه می رسیدند. کمی استراحت و بازدید می کردند و دوباره از میان درختان کوتاه جنگل به دره باز می گشتند. اما چندین سالی هست که راه آسان تری برای صعود پیدا شده است. از پشت هتل بابک، مسیری سنگلاخی وجود دارد که گردشگران می توانند با ماشین به محل زندگی عشایر برسند. بهتر است با ماشین شخصی از این مسیر عبور نکنید زیرا جلوبندی ماشین پایین می آید. پاترول و لندروورهایی در پارکینگ هتل وجود دارند که با دریافت هزینه ای مسافران را به بالا می رسانند و هنگام برگشت دنبال آنها می آیند.

پس از این مسیر نیز حدود یک ساعت پیاده روی دارد تا به قلعه برسید. در مسیر پله هایی برای راحتی گردشگران ساخته شده است که گاهی بالا رفتن از آنها طاقت فرسا می شود. پس از عبور از سه کوه به کوه قلعه بابک می رسید و باید پله های زیاد قلعه را طی کنید تا به داخل آن برسید.

پیش از رسیدن به دروازه قلعه باید از معبری عبور کرد. این معبر شبیه دالان است و فقط یک نفر می تواند از آن عبور کند. معبر در فاصله دویست متری دروازه قلعه و مقابل آن واقع است. در قلعه دو برج دیده‌بانی وجود دارد که یکی مخروطی و دیگری مدور واستوانه‌ای از سنگ‌های تراشیده با ملاط ساروج ساخته شده اند. بنای دژ سه طبقه است. پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را هفت اتاق فرا گرفته است. همه اتاق ها به تالار مرکزی راه دارند. قسمت شرقی دژ تاسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ها و آب انبارها ساخته شده است. سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند. محوطه داخلی آن‌ها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گشته اند و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره‌ها از آب آن‌ها استفاده می‌شد.

از بالای قلعه منظره زیر پا بسیار زیبا است. بیشتر مواقع در این قسمت مه وجود دارد که زیبایی جنگل را دوچندان می کند. این قلعه به نام های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور نیز معروف است.

آینالو

آینالو از معدود مناطق کشور است که طبیعت زیبای آن دست نخورده باقی است. این منطقه حفاظت شده در بخش خداآفرین از توابع شهرستان کلیبر واقع شده است. شاید جالب باشد بدانید، سازمان یونسکو در سال ۱۳۵۴منطقه ‌حفاظت شده ارسباران را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره درفهرست مناطق با ارزش طبیعی جهان ثبت کرده است.

قدمت جنگل‌های بکر و دست نخورده ارسباران به پیش از عصر یخبندان می رسد و یکی از چند زیست بوم غنی کره زمین است. ارسباران قبلا گشترده تر بود اما اکنون به مرزهای شهرستان‌های کلیبر، جلفا، ورزقان و اهر محدود می‌شود.

منطقه حفاظت شده ارسباران حدود ۸۰ هزار و ۴۲۷ هکتار وسعت دارد و از ارزش‌های خاص گیاهی و جانوری برخوردار است. آینالو نیز در قلب این منطقه قرار دارد. غزال و مارال های آینالو بسیار مشهور هستند که در منطقه ای حصار کشیده آزادانه زندگی می کنند.

این منطقه به قدری سرسبز است که بیشتر مردم برای پیک نیک به آنجا می روند. بالای کوه، هوای خنک و مناظر عالی از جمله جاذبه های آینالو هستند.

پارک جنگلی مکیدی

اگر مسیر دره قلعه بابک را همین طور به سمت غرب ادامه دهید به پارک جنگلی مکیدی می رسید. مکیدی تا چند سال پیش جنگلی بکر و دست نخورده و مملو از درختان فندق و خرگوش بود. اما چندین سال است در آن آلاچیق و بوفه و پارکینگ ساخته شده است و آخر هفته ها پذیرای مسافران بیشماری است که از شهرهای اطراف و خود کلیبر به سمت آن سرازیر می شوند. این جنگل پس از روستاهای شجاع آباد، هجران‌دوست، آغویه و علی آباد قرار دارد و جای دنج و آرامی برای آرامش و استراحت عاشقان طبیعت است.

پارک ملی ارسباران

ارسباران صرف نظر از جاذبه‌های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ‪ ۱۳۵۰‬و ‪ ۱۳۵۲‬شمسی ابتدا به عنوان منطقهٔ ممنوعه و سپس منطقهٔ حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و چندی پیش نیز به پارک ملی ارسباران ارتقا یافت.

در پارک ملی ارسباران۲۲۰‬ گونه پرنده، ۳۸‪‬ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ‪ ۴۸‬گونه پستاندار و ‪ ۲۲‬گونه ماهی شناخته شده است.

منطقهٔ ارسباران در سایهٔ وجود زیستگاه‌های غنی یاد شده، زیستگاه پستانداران بزرگ نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ و پلنگ می‌باشد.

از گونه‌های پرندگان بومی ارسباران می‌توان به «قره خروس قفقازی»، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بی‌شماری پرندگان آبزی و خشکی‌زی اشاره کرد. از پستانداران شاخص این منطقه کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، خرس قهوه‌ای و سیاه گوش را می‌توان نام برد

«مارال»، گونهٔ منقرض شدهٔ منطقهٔ ارسباران نیز با انتقال هفت راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رها شده و در حال احیا است. در این میان جنگل‌های بلوط «ممرز» به همراه گونه‌هایی چون «کیکم»، «سماق»، «زرشک»، «انار وحشی»، سیب و گلابی وحشی، معرف مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب، حکایت از غنای جنگلی این منطقه می‌کنند. میوه جنگلی قره‌قات نیز در جنگل‌های ارسباران به وفور یافت می‌شود. به دلیل شرایط خاص و ویژهٔ اقلیمی و جغرافیایی، منطقهٔ ارسباران از پوشش غنی و متنوع گیاهی و قارچی برخوردار است. از میان دو هزار و ۴۰۰ گونه شناسایی شده در آذربایجان حدود هزار و ۴۰۰ گونه از مجموع آنها در جنگل‌های ارسباران زیست می‌کنند. طی سال‌های اخیر نیز دکتر محمدرضا آصف طی چند سال نمونه‌برداری مستمر و مداوم، قارچ‌های منطقه ارسباران را جمع آوری، شناسایی و بیش از ۲۵۰ گونه قارچ از منطقه گزارش کرده است.