آذرتیتر- رسول پورزمانی – سال های مصادف با قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز از معدود حرکات تاریخی در طول تاریخ ایران تا آن دوره می باشد که مساله زنان، سبک زندگی و مشارکت اجتماعی آنان مورد توجه حکومت خیابانی قرار گرفته است. در این دوره راههای برون رفت از وضعیت تبعیض آمیز زنان و عدم دخالت آنان در مسائل جامعه، مورد بحث قرار گرفته است. چنین مسائلی بیشتر در ارگان مطبوعاتی قیام خیابانی که تجدد نام داشت به بحث گذارده می شد. مطالعه این روزنامه نشان می دهد که یکی از اهداف حکومت در این باره، این بود که زمینه ای فراهم کند تا خود زنان به صورت مستقل و با تشکیل جمعیت هایی نظرات و حتی اعتراضات خود را بیان کرده و اعلام وجود نمایند.

برای نمونه روزنامه تجدد در یکی از مقالات خود با عنوان «زنان ما» به وضعیت آن روز زنان در ایران پرداخته و درصدد برآمده تا دلایل وضعیت نامطلوب زنان آن دوره را مورد بررسی قرار دهد. نویسنده این مقاله وضعیت زنان را این چنین به زیبایی و آشکارا بیان کرده است:« در مملکت ما خیلی چیزها در بوته اهمال مانده و یکی از آن چیزها زنان ما هستند . . . در ایران در هیچ مورد اجتماعی از زن ایرانی صحبتی در میان نیست. فعلا نمی خواهم بگویم که در ایران همیشه مرد ذیحق است و زن همیشه مغلوب چرا که آن یکی از جنس قوی است و این یکی از جنس ضعیف و نیز نمی خواهم بگویم زن از حقوق مشروعه خود مسلوب است زیرا نه اشخاص حامی او هستند و نه قانون حقوقی او را صیانت می کند و نه او هم به حقوق خویشتن واقف و آشناست».

تقی رفعت که مدیریت روزنامه تجدد را عهده دار بوده است نیز مسائل مربوط به زنان را مورد توجه قرار داده است. مدگرایی و توجه زنان به این مسئله از مواردی است که رفعت را به نوشتن مطالبی در این باره سوق داده است. وی در مقالاتی با عنوان «مدپرستی» به تقلید زنان شهرنشین از پوشش های زنان غربی اعتراض کرده و آن را «مغایر اخلاق و دشمنی شرافت و ناموس» می داند. او در نوشته های خود زنان را از تقلیدهای کورکورانه از جوامع و زنان غربی بر حذر داشته و معتقد استکه زنان به راحتی می توانند « یک لباس مؤبد، ساده و پاکیزه یک لباس متناسب با مقتضیات اقلیم و آب و هوا و مطابق تعلیمات فنون جدید» بپوشند که این امر احساس احترام جامعه را نیز در پی خواهد داشت.

خود شیخ محمد خیابانی نیز موضوع زنان و رواج مدگرایی در میان آنان را مورد توجه قرار داده و در یکی از سخنرانی های خود از زیاده روی زنان تبریز در مد پرستی انتقاد کردهاست. البته خیابانی مخالف همراهی با زمانه و استفاده از لباس های جدید و متجدد شدن زنان نبوده و انتقاد او متوجه گرایش زیاد آنان به مقوله مد و در مقابل دوری آنان از مشارکت در امور اجتماعی است. خیابانی در این مورد و در یکی از سخنرانی هایش آشکارا نظر خود را بیان کرده و می گوید: «از قرار اطلاعاتی که رسیده گویا خانم ها، اظهارات و اخطاراتی را که پریروز، درباره اسراف مدپرستانه در اینجا بیان نمودیم، مطابق نظری که داشتیم اخذ و تلقی نکرده اند که مقصود ما ممانعت از لباس های فرم جدید است. این تصور به کلی بر خلاف واقع و بی ماخذ است. ما طرفدار تجدد هستیم و هرگز ممکن نیست یک کلمه ارتجاع آمیز و یا محافظه کارانه از زبان ما صادر شود. این سوء تفاهم ناشی از این بوده که عالم نسوان ما، نمیتوانند در اجتماعات شرکت جویند. جای افسوس است ولی باید بدانید که این عالم جداگانه ولی عظیم و مهم که عالم صافترین قوای حیاتی خود را از آن کسب می نماید دارای یک اهمیت بزرگی است. نسوان هم یک جماعتی را تشکیل می دهند که آن نیز در مقدرات این مملکت و آینده این دمکراسی سهم بزرگی را دارا می باشد، ممکن نیست ما یک فراز و تصمیمی را اتخاذ نماییم و یا اظهاری بکنیم که بتواند ابواب تجدد را بر روی نسوان ببندد، مقصود ما از اظهارات پریروز متنبه کردن نسوان از مدپرستی بود… خیلی خوب می شد هر گاه یک عده از بانوان دانشمند در میان خودشان یک قراری بگذارند، مجلسی ترتیب بدهند، در آن مجلس بالنسبه ساده و معقول و به کلی عاری از تزئینات مفرطانه حضور به هم رسانیده برای خواهران خودشان یک سرمشق عبرت تشکیل بدهند و به تدریج از سوء اخلاق و آلام و اضطراب های زائد و فلاکت هایی که مد پرستی دارد در عالم نسوان ما وارد مینماید، جلوگیری به عمل آورد. ما مشاهده می کنیم که بانوان در مد پرستی راه افراط را در پیش گرفته اند، در این کار ناپسند رقابت می کنند، و ما نمی توانیم لاقید بمانیم و اصلاحات قیام، باید در عالم نسوان هم نفوذ پیدا نماید.

هر ملتی را با سجیه خود، تمایز می کنند. مجموع اخلاق و صفات ویژه سجیه را تشکیل می دهد، حالا روحیه و عواطف در تحت اداره سجیه او، از آن تربیت متاثر می شود. عادات و اعتقادات شوم را باید از میان ملت برداشت. باید شما حاضر شوید تا عادات قبیحه و حالات روحیه سقیمه را مبدل به عادات و حالات سلیمه کنید. روح شما بشاش و با نشاط باشد والا موفقیتی به دست نخواهید آورد. و فراموش نکنید که آینده ایران، بستگی به موفقیت های شما دارد.»